Het Economisch Bureau schrijft regelmatig over ontwikkelingen in de macro-economie. Hierbij onze laatste voorspellingen over de rente- en valutaontwikkelingen, energieprijzen en de economische trend in ontwikkelde en opkomende markten.

De vooruitzichten worden bepaald door enerzijds de impact van Amerikaanse heffingen en anderzijds de aankomende Duitse overheidsinvesteringen. De industrie liet in september opnieuw zwakte zien. Dit komt overeen met onze verwachtingen van geen groei in Q3 na de bescheiden k/k groei van 0,1% in Q1. Zolang de economie voorzichtig verder herstelt met name in 2026, denken we dat de ECB klaar is met renteverlagingen. Het risicobeeld neigt naar verdere verlagingen in plaats van verhogingen.

De begroting die op Prinsjesdag werd gepresenteerd bevatte weinig verrassingen, waaronder een plan om de koopkracht te stimuleren. Grote beleidswijzigingen worden overgelaten aan het volgende kabinet na de komende verkiezingen, en politieke campagne komt op gang. Naar verwachting zal de groei op korte termijn gematigd blijven, voordat deze in 2026 weer aantrekt.

De Fed heeft een ‘risicobeheersingsverlaging’ van 25 basispunten doorgevoerd nu de inflatie- en werkgelegenheidsrisico’s meer in balans zijn. Importheffingen en het harde optreden tegen immigratie hebben geleid tot een onmiddellijke stagflatoire impuls, maar het algemene beeld lijkt nog in niets op dat van de jaren 70. De eerste cijfers over het derde kwartaal laten zelfs tekenen zien van een bescheiden herstel van de consumptie en investeringen.

Zwakte binnenlandse bestedingen verbreed in de zomer: investeringsgroei is sterk afgekoeld. We denken dat Beijing gerichte stimulus blijft doorvoeren, maar een ‘bazooka’ ligt niet voor de hand. Ondertussen trekken de Chinese aandelenmarkten zich weinig aan van tegenvallende macrocijfers.

Huishoudens in de grensregio kunnen zowel in Nederland als over de grens tanken. Hoe verandert het tank- en boodschapgedrag van deze huishoudens bij een relatieve verandering van de brandstofprijs?

De ov- en brandstofuitgaven liggen beide weer op het oorspronkelijke niveau, maar het herstel duurde bij de ov-uitgaven langer dan bij de brandstofuitgaven. Dat blijkt uit analyse van geanonimiseerde en geaggregeerde transactiegegevens.

Uit een analyse van de inkomsten van zes cohorten eerstejaars studenten blijkt dat hun financiële positie is verbeterd. Zowel de herinvoering van de basisbeurs als de stijgende uurlonen hebben hieraan bijgedragen. Eerstejaars studenten zijn minder afhankelijk geworden van studiefinanciering. Ze leenden minder, waardoor zij een kleinere studieschuld opbouwen. Eerstejaars studenten ervaarden afgelopen jaar de financiële vrijheid om minder uren te werken.

Analyse van 340 000 Nederlandse huishoudens biedt voor het eerst inzicht in de ontwikkeling van bestaanszekerheid. We bekijken de mate waarin het netto-inkomen van een huishouden opgaat aan vaste lasten, waardoor basale uitgaven en het opvangen van tegenvallers lastig wordt.

We bestuderen de effecten van lagere woonlasten op uitgaven door te kijken naar de inkomensafhankelijke huurverlaging van 2023. De inkomensafhankelijke huurverlaging gaat deels op aan een lagere huurtoeslag en het overgebleven deel wordt volledig geconsumeerd. De netto huurverlaging draagt dus direct bij aan hogere huishoudconsumptie en het wordt niet gebruikt om financiële buffers op te bouwen. Onze analyse laat ook zien dat er grote uitdagingen zijn om gericht inkomensafhankelijk huurbeleid te voeren.

Hoewel extreme gasprijsstijgingen alweer 2 jaar geleden zijn, ligt de energiecrisis van 2021-2023 nog vers in het geheugen. Hoe hebben de energielasten van huishoudens zich gedurende en na de energiecrisis ontwikkeld? Het is algemeen bekend dat niet iedereen op hetzelfde moment de impact van hogere energieprijzen voelde, maar waar staan we nu, twee jaar later?

Verhuurders zijn snel met de timing van huurverhogingen, maar voeren niet de maximale huurverhoging door. Dat blijkt uit analyse van geanonimiseerde en geagregeerde transactiegegevens.

Na drie kwartalen van consumptiekrimp was de toename van de particuliere consumptie in het vierde kwartaal van 2023 historisch groot. In 2023 werd de energietoeslag voor minima sterk geconcentreerd uitgekeerd in het vierde kwartaal van 2023. De energietoeslag van EUR 1.300 die minima in 2022 en 2023 ontvingen werd voor een aanzienlijk deel omgezet in consumptie. De sterke groei van de particuliere consumptie in het vierde kwartaal van 2023 werd voor grofweg 25% gedreven door deze geconcentreerde uitkering van de energietoeslag.

In elk huishouden zijn abonnementen tegenwoordig niet meer weg te denken. Een analyse op basis van geanonimiseerde en geagregeerde transactiegegevens voor rekeninghouders laat zien dat het aantal streamingabonnementen sterk is gegroeid.

We vergelijken de pre- en post-pandemie trend van het aantal transacties aan vakanties op basis van geanonimiseerde en geaggregeerde transactiedata van ABN AMRO. De huidige trend in het totaal aantal transacties ligt boven de verwachtte pre-pandemie trend. Transacties richting vakantieparken en campings zien een hoger groeipad sinds de pandemie, terwijl online en reisbureau transacties terugkeren naar het oude groeipad.

Huishoudens met een laag inkomen kregen in 2022 een extra energietoeslag. Een analyse op basis van verschillen in de timing van de uitkering tussen gemeenten laat zien dat huishoudens gemiddeld ruim veertig procent van de toeslag snel uitgeven.

Fossiele brandstoffen vormen al lang de ruggengraat van onze wereldeconomie en voorzien industrieën, transport en huishoudens van energie. Volgens het IEA waren ze in 2023 goed voor bijna 80% van de wereldwijde energievoorziening. Maar nu de wereld zich haast om tegen 2050 netto-nul-uitstoot te bereiken, moet onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen drastisch worden verminderd. De oplossing lijkt eenvoudig: fossiele brandstoffen vervangen door alternatieven die minder of geen kooldioxide uitstoten. Maar in werkelijkheid is deze transitie allesbehalve eenvoudig. De weg naar duurzamere energie omvat een complex landschap van alternatieve brandstoffen, elk met unieke kenmerken. De overgang naar deze brandstoffen vereist ook aanzienlijke aanpassingen, zoals veranderingen aan motoren, infrastructuur en opslagsystemen. Bovendien maken uitdagingen zoals beperkte productiecapaciteit, hoge kosten en concurrentie om groene elektriciteit en grondstoffen de wijdverbreide invoering van alternatieve brandstoffen nog moeilijker. In sommige gevallen zijn de technologieën die nodig zijn om deze brandstoffen op grote schaal te produceren nog in ontwikkeling. Ondanks deze obstakels zullen duurzamere brandstoffen – in dit rapport aangeduid als synthetische brandstoffen – een cruciale rol spelen in de wereldwijde transitie naar een netto-nul-economie. Dit rapport duikt in de wereld van deze brandstoffen en geeft antwoord op de vraag of er voldoende aanbod is van betaalbare synthetische brandstoffen voor de moeilijk te verminderen sectoren in de mobiliteit, namelijk scheepvaart, luchtvaart en vrachtvervoer.

Europa probeert zijn steentje bij te dragen aan het beperken van de opwarming van de aarde. De eerste horde op weg naar het doel van klimaatneutraliteit in 2050 is het halen van de klimaat- en energiedoelen voor 2030. De volgende horde is het vaststellen van nieuwe tussentijdse doelstellingen voor 2040. De kans dat het lukt om een geloofwaardig en toereikend streefcijfer voor 2040 vast te stellen, wordt waarschijnlijk beïnvloed door de kans dat het streefcijfer voor 2030 wordt gehaald, aangezien de klimaatmaatregelen in de periode 2030-2040 moeten worden opgevoerd als de streefcijfers voor 2030 niet worden gehaald. Deze notitie richt zich op de waarschijnlijkheid dat de 2030-doelstellingen worden gehaald, op basis van de evaluatie door de Europese Commissie van de meest recente nationale energie- en klimaatplannen (NECP's) van de afzonderlijke lidstaten

De kans is groot dat de mondiale vraag naar schone koolstofarme technologieën (ook wel ‘clean tech’ of ‘low carbon technologies’) de komende jaren verder zal toenemen. In Europa zal de groei van de vraag naar schone technologieën hoofdzakelijk gevoed door de noodzaak van het halen van de gestelde klimaatdoelen. Belangrijk is dan dat niet alleen de productiecapaciteit voor schone technologieën wordt uitgebreid op het Europese continent, maar bovenal dat de handelsstromen in schone technologieën open en toegankelijk blijven. Het hebben van inzicht in de mondiale handelsstromen van schone technologieën en de marktontwikkelingen in dit segment is van belang voor zowel het bedrijfsleven als voor beleidsmakers die actief zijn met de energietransitie. Het helpt bij het identificeren van eventuele risico's en mogelijke kansen. In deze publicatie gaan we in op de belangrijkste trends in de handelsstromen van schone technologieën in de EU-27. Wij belichten niet alleen wat de verhoudingen zijn in de import en de export van schone technologieën in de EU-27, maar laten ook zien welke landen de belangrijkste handelspartners voor de EU-27 zijn. Wij merken op dat de EU-lidstaten onderling grote verschillen laten zien in de handel van schone technologieën en dat slechts een handjevol landen het verschil maakt hierin. Tot slot gaan we in op de groei van de handel in schone technologieën. Uit de data blijkt dat sinds 2017 de handel in schone technologieën een veel sterkere groei heeft laten zien dan de totale handel in goederen in de EU-27. We sluiten af met een conclusie.

De strijd tegen de opwarming van de aarde en de gevolgen van zwaar weer vereist een wereldwijde verschuiving van economische activiteiten gebaseerd op fossiele brandstoffen naar een schone en energie-efficiënte economie. Deze transitie naar het bereiken van netto nul-emissies heeft aanzienlijke economische implicaties. Deze implicaties worden duidelijker wanneer we kijken naar specifieke componenten van het bbp in plaats van alleen de algemene macro-economische cijfers. Onderzoek en modellen geven consequent aan dat de negatieve economische gevolgen van fysieke risico's in een "hot house wereld" scenario veel groter en meer permanent zijn dan alle potentiële negatieve effecten van de transitie, zelfs als de transitie wanordelijk verloopt. Er is dus een sterke economische beweegreden om de opwarming van de aarde zoveel mogelijk te beperken. Deze notitie onderzoekt de belangrijkste transmissiemechanismen van transitierisico in de economie, met als doel de effecten op verschillende delen van de economie te verduidelijken.

In deze publicatie staan drie factoren die de productiekosten verhogen centraal: energieprijzen, milieubelastingen op gas en elektra en de CO2-heffing. Allereerst gaan we in op de trend in de marges van zeer energie-intensieve bedrijven en de industriele bedrijven die minder energie-intensief zijn. We kijken daarbij ook wat de impact is van het fossiele energieverbruik versus de energieprijzen. Vervolgens gaan we in op de milieubelastingen – ook in internationaal verband – en de impact van de CO2-heffing in de Nederlandse industrie. Tot slot gaan we in op de-industrialisatie in Nederland en in hoeverre dit al realiteit is geworden. We onderzoeken bovendien op welke manier de aangekondigde lastenverlichting van de overheid hun uitwerking kunnen hebben op de verduurzaming van de sector. We sluiten af met een conclusie. (Photo by Mario Caruso on Unsplash)

Het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) maakt integraal deel uit van de Green Deal van de EU en is ontworpen om het speelveld voor binnenlandse en buitenlandse producenten gelijk te maken en koolstoflekkage te minimaliseren. Het Omnibus-voorstel van de Europese Commissie biedt vereenvoudigingen om de administratieve lasten te verlichten, zodat de meeste emissies gedekt blijven.

Met meer geopolitieke onrust, bespreken EU-landen opties om de defensie-uitgaven op te voeren en de financiering ervan te regelen. Hiervoor zijn drie opties: financiering met schulden, verhoging van belastingen en/of bezuinigingen of gebruik van EU-programma's.

Onlangs publiceerden we een ESG & Economie over de koolstofcyclus. Er zijn verschillende plaatsen om koolstof op te slaan, zoals in de lithosfeer, dat is de korst en de bovenste vaste mantel (inclusief fossiele brandstofvoorraden), in de bodem, in planten, in de oceaan en in de atmosfeer. Maar om de klimaatverandering te beperken, zouden we de koolstof die is opgeslagen in de atmosfeer moeten beperken. Volgens het Wereldwijde koolstofbudget is er slechts 65 Gt, 160 Gt en 305 Gt koolstof over voor de 1,5°C, 1,7°C en 2,0°C paden. Dit vertaalt zich in een CO2-budget van 238 Gt CO2, 586 Gt CO2 en 1.117 Gt CO2 voor respectievelijk de 1,5°C-, 1,7°C- en 2,0°C-paden. In het huidig tempo van mondiale uitstoot van 41,6 Gt CO2 per jaar is het budget over ongeveer 6 jaar al op voor het 1,5°C-scenario. Dus er is behoefte aan technologieën die koolstof uit de atmosfeer halen en opslaan. Sinds afgelopen jaar hebben we verschillende rapporten gepubliceerd over het gebruik van koolstofafvang en -opslag en geo-engineering voor koolstofvastlegging. In deze publicatie richten we ons op twee technologieën, namelijk het halen van CO2 uit de atmosfeer (DAC) of het halen van CO2 uit de oceaan (DOC en eDOC). DOC is een relatief nieuwe technologie. In de volgende paragrafen vergelijken we deze technologieën en bekijken we hun voor- en nadelen. We eindigen met een conclusie.

In 2024 hebben Nederlandse bedrijven die onder het Europese emissiehandelsysteem vallen (EU-ETS) meer CO2 uitgestoten dan een jaar geleden. De toename was volgens de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) 2,3%, wat neerkomt op zo’n 1,4 miljoen ton meer CO2-uitstoot. In deze korte update over de emissies onder EU-ETS bedrijven bekijken we niet alleen de emissies in Nederland, maar vergelijken we dit met de trends in de emissies van de overige 26 lidstaten van de EU. Daarnaast belichten we de trend in de koolstofkosten. Aan de hand van de verwachtingen in de CO2-prijs en het pad in de emissies richting 2030, maken we een inschatting van de koolstofkosten in de periode tot aan 2030.

Giovanni Gentile is klimaateconoom en datawetenschapper bij het Economisch Bureau van ABN AMRO

Aggie van Huisseling is Econoom Nederland / Data-Analyst bij het Economisch Bureau van ABN AMRO.

Mike Langen is woningeconoom & data-scientist bij het Economisch Bureau van ABN AMRO.

In deze publicatie beantwoorden wij de vraag hoe de weg van de Nederlandse economie en haar sectoren naar het ultieme 2050-klimaatneutrale doel eruit zou kunnen zien. Met name kijken we hier naar de impact die alle koolstofarme technologieën kunnen hebben op de vermindering van de broeikasgassen voor 21 sectoren in onze zogenoemde Sector Technology Pathways richting 2050. Welke sectoren zijn de zwaargewichten in de transitie, waar is het verminderen van broeikasgassen een grotere uitdaging en welke knelpunten komen we op de weg naar 2050 tegen?

Klimaatverandering zorgt voor grotere risico’s die vaker voorkomen en meer schade veroorzaken aan Nederlandse woningen. Deze studie gaat over de vraag in welke wijken de risico’s van klimaatverandering maar ook de kosten van verduurzaming voor woningeigenaren of voor panden mogelijk te veel zijn om te dragen. Wij noemen dit ‘klimaatkwetsbare’ wijken.

De Rijn, de drukst bevaren rivier van Europa, is van groot economisch belang. Als gevolg van droogte zijn er zowel in 2018 als in 2022 perioden geweest waarin het waterpeil in de Rijn tot een kritiek niveau is gedaald, waardoor de binnenvaart ernstig werd beperkt. Volgens het Kiel Institute for the World Economy leidde het lage waterpeil in november 2018 tot een daling van de industriële productie met 1,5 procent, waardoor het Duitse bbp met 0,4 procent daalde. 1)

Artificiële intelligentie (AI) heeft de potentie om de productiviteit en de groei van het BBP te stimuleren Het effect op de productiviteit is waarschijnlijk J-vormig: eerst een daling, dan met enige vertraging een stijging.

Het woord stagflatie zingt weer rond. De inflatie is hoog en de vooruitzichten voor de economie verslechteren. De combinatie van hoge inflatie en stagnatie van de bbp-groei kwam ook voor in de jaren zeventig en tachtig. De huidige situatie kent diverse paralellen met die periode. Net als toen stijgen de voedsel- en energieprijzen en verzwakt het sentiment ten aanzien van de economie. Maar, er zijn ook belangrijke verschillen. Zo ligt de focus van het monetair beleid tegenwoordig op inflatie en is de arbeidsmarkt anders georganiseerd. Dat stelt enigszins gerust. Toch is dit geen reden om achterover te leunen, want het risico van stagflatie is daarmee nog niet uitgewist. Andere bedreigingen, zoals achterblijvende productiviteitsgroei, dienen zich namelijk aan. Het is daarom zaak alert te blijven en de economie te blijven hervormen.

Inzichten uit een onderzoek in Nederland. Door de opwarming van de aarde neemt de kans op overstromingen toe. Indien dit risico niet in de huizenprijzen is meegenomen, ontstaat de vrees voor een plotselinge schok op de huizenmarkt, die de financiële stabiliteit kan beïnvloeden. Onze onderzoeksresultaten geven geen uitsluitsel, maar wijzen erop dat de huidige overstromingsrisico's niet (volledig) zijn ingeprijsd in de woningwaarde. De belangrijkste methodologische uitdaging bij het meten van de impact van overstromingsrisico op huizenprijzen is het vinden van vergelijkbare huizen zonder al te veel waarnemingen te verliezen.