ESG & Economie - Ecologie weegt zwaarst bij aanbesteding windenergie op zee

De kern van de energietransitie is de omschakeling naar hernieuwbare bronnen voor energieopwekking. Het is de bedoeling dat wind- en zonne-energie de elektriciteitsmix gaan domineren in veel landen in Europa. Bovendien werd het opnemen van hernieuwbare energie in de energiemix één van de belangrijkste pijlers voor de Europese energiezekerheid en een dringende prioriteit na de energiecrisis die werd veroorzaakt door de Russische invasie in Oekraïne in februari 2022. In deze analyse kijken we naar de huidige status van offshore wind in Nederland, de doelstellingen, uitdagingen en recente ontwikkelingen, waarbij we ook kijken naar de opname van niet-prijsgerelateerde criteria in het aanbestedingsproces, zoals ecologische eisen.

Nederlandse emissie- en capaciteitsdoelen

Nederland heeft ambitieuze klimaatdoelen voor zijn energiesector met een emissiereductiedoelstellingen van 72% in 2030 ten opzichte van de uitstoot in 1990 en een CO2-vrije energiesector in 2035. Om deze doelen te bereiken, plant Nederland een gelijktijdige uitfasering van conventionele fossiele elektriciteitsproductie en schaalvergroting van hernieuwbare capaciteit (zie linker grafiek hierboven). Wat hierbij helpt is het Nederlandse verbod op kolen. Na 2029 vindt er geen elektriciteitsopwekking via kolencentrales meer plaats. Bovendien heeft de Nederlandse regering in het kader van het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) ambitieuze capaciteitsdoelen gesteld voor zonne- en windenergie (zowel onshore als offshore), zoals te zien is in de rechtergrafiek hierboven. De grafiek benadrukt de rol van zonne-energie en windenergie op zee in de energietoekomst van Nederland. Het behalen van de Nederlandse doelstellingen voor offshore wind wordt vergemakkelijkt door de unieke toegang tot de Noordzee, die het voordeel biedt van relatief ondiep water, sterke wind en de nabijheid van belangrijke havens en energieverbruikers.

Op dit moment is er meer dan 4GW aan offshore geïnstalleerde capaciteit in Nederland. Het doel is om een geïnstalleerd vermogen van 21GW, 50GW en 70GW te bereiken in respectievelijk 2031, 2040 en 2050. De verschillende doelen voor andere Europese landen in 2030 worden getoond in de linker grafiek hieronder. Om deze doelstellingen te halen, heeft de Nederlandse regering in de herziening van het Noordzeeprogramma drie windparkzones met acht aangewezen gebieden aangewezen (IJmuiden Ver Gamma, Nederwiek 1,2,3, Lagelander 1,2, Ten Noorder van de Waddeneilanden, Doordewind) (zie de kaart in de rechterkaart hieronder). Deze gebieden worden ook wel versnellingsgebieden voor offshore wind genoemd. De overheid wijst deze gebieden toe aan verschillende ontwikkelaars afhankelijk van de uitkomst van een tenderproces, waarbij ontwikkelaars meedingen naar vergunningen.

Nieuwe aanbestedingsprocedure met focus op ecologie

Naast een positieve rol in het verminderen van emissies en het behalen van klimaatdoelstellingen, kunnen windparken op zee ook negatieve ecologische gevolgen hebben, zoals sterfte en verstoring van het ecosysteem voor trekvogels of verschillende soorten die in zee leven. De Nederlandse overheid begon hiermee rekening te houden bij het gunnen van aanbestedingen. Offshore windparken kunnen ook positieve ecologische effecten hebben door hard substraat te leveren dat de bloei van sommige soorten bevordert.

Vergunningen voor offshore windprojecten worden traditioneel toegekend via een aanbestedingsproces. Dit wordt gecoördineerd door de overheid met de prijs als belangrijkste bepalende factor voor de winnaar. De Nederlandse overheid heeft onlangs het veilingontwerp voor offshore windenergie herzien en de nadruk gelegd op niet-prijsgerelateerde criteria bovenop de reeds bestaande prekwalificatiecriteria. De niet-prijsgerelateerde criteria omvatten bijvoorbeeld mitigerende maatregelen voor negatieve ecologische effecten of maatregelen voor natuurverbetering. De aanbestedingen voor offshore windenergie zijn momenteel gebaseerd op een mix van eisen met een puntensysteem. Zo heeft bijvoordbeeld de aanbesteding van het IJmuiden Ver Alfa gebied (in het 1e kwartaal van 2024) een totaal van 400 punten verdeeld over verschillende criteria. Deze criteria zijn: financiële aspecten (maximaal 60 punten); circulariteit, gebruik van materialen, milieu-impact bij ontwerp, bouw en ontmanteling van het windpark (40 punten); veiligheid realisatie windpark (40 punten); ecologie (180 punten); bijdrage aan energiesysteem in MWh (40 punten); en internationaal verantwoord ondernemen (40 punten). Dit voorbeeld toont de dominantie van ecologische aspecten, die een gewicht van in totaal 45% hebben in het puntensysteem, vergeleken met slechts 15% voor financiële aspecten. Voorheen hadden definanciële aspecten het grootste gewicht in de aanbesteding. Concreet komt het erop neer dat inschrijvingen die de ecologische negatieve effecten gedurende de levensduur van het windpark minimaliseren, meer kans hebben om geaccepteerd te worden in het nieuwe proces. De cumulatieve ecologische effecten van de bouw en exploitatie van windparken op de dierpopulatie van beschermde soorten in de Noordzee, zoals vogels, vleermuizen en zeezoogdieren, zijn uitgebreid bestudeerd in het kader van het Ecologische Programma Wozep (zie hier voor meer informatie).

Andere ontwikkelingen op de Noordzee

Het Noordzeeakkoord, dat in 2020 werd gesloten tussen de Nederlandse overheid en verschillende belanghebbenden. Het heeft elementen op het gebied van maritieme ruimtelijke ordening, natuurbehoud en duurzame energieproductie en voedselwinning. Het akkoord resulteerde in de aanwijzing van nieuwe gebieden voor windmolenparken gericht op energieopwekking in het noordelijke deel van het land, en visserijgebieden in het zuidelijke deel. De overeenkomst omvatte ook het streven naar 15% beschermde zeegebieden tegen 2030. In de overeenkomst was bovendien een "start-stop procedure" opgenomen, wat betekende dat windturbines zullen worden stilgezet tijdens de massale vogeltrek om te voorkomen dat vogels en vleermuizen worden gehinderd.

Verder wordt binnen de Noordzeedialoog gewerkt aan een beoordelingskader voor Best Beschikbare Technieken (BBT). BBT is gericht op het gebruik van de beste effectieve en kostenefficiënte technieken die beschikbaar zijn voor ecologie. Daarnaast bevatten de nieuwste aanbestedingen onderzoeks- en monitoringsverplichtingen voor windenergie-exploitanten.

Conclusie

Nederland heeft ambitieuze emissiedoelstellingen voor zijn energiesector. Om deze doelstellingen te halen, is het essentieel om capaciteit op te bouwen in wind op zee, aangezien dit een prominente rol zal spelen in de toekomstige energiemix. De unieke Nederlandse toegang tot de Noordzee helpt bij het bereiken van de beoogde capaciteitsdoelen. Offshore wind wordt echter geassocieerd met negatieve ecologische effecten. Daarom heeft de Nederlandse overheid de opzet van offshore wind tenders herzien. Het nieuwe aanbestedingsproces is gericht op niet-prijsgerelateerde criteria, waarbij ecologie het zwaarst weegt. Inschrijvingen die de negatieve ecologische effecten tijdens de levensduur van het windpark minimaliseren en ecologische monitoring en onderzoek omvatten, vergroten dus hun kansen om te winnen in het nieuwe aanbestedingsproces.