Column: Strengere grensbewaking
De EU-grens krijgt vanaf 2026 een nieuwe bewaking. Dan wordt de Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) actief, als vervanging voor de gratis emissierechten onder het EU-emissiehandelssysteem (ETS). Het CBAM zet een heffing op de koolstof die in koolstofintensieve goederen zitten en van buiten de EU komen, waaronder staal. Zo moet het mechanisme onze EU staalfabrieken beschermen tegen goedkopere en viezere importstaal, zonder zo’n koolstofheffing. Het maakt in theorie het speelveld gelijk, het zet vergroening in beweging en gaat koolstoflekkage tegen. De echte effectiviteit van het mechanisme blijft echter onzeker.
Staalroutes
Grofweg bestaan er twee routes om staal te produceren. De geïntegreerde route is gebaseerd op de productie van ijzer uit ijzererts. Dit is de primaire route van staalproductie, via de zogenoemde ‘Blast Oxygen Furnace’ (BOF). De verbruikte energie via de BOF-route is vooral afkomstig van fossiele brandstof (voornamelijk cokeskolen). Het is de goedkoopste (en meest vervuilende) manier van staal produceren en wereldwijd maakt nog steeds 71% van de staalproducenten gebruik van deze route.
Daarnaast bestaat er de ‘recyclingroute’, waarbij schroot wordt gebruikt als de belangrijkste ijzerhoudende grondstof. In totaal 29% van alle staalfabrieken produceren op deze wijze. Het wordt ook wel de secundaire route van staalproductie genoemd, wat via de ‘Electric Arc Furnace’ (EAF) loopt. Bij de EAF-route wordt met name veel elektriciteit verbruikt, en het is daarmee ‘schoner’ dan de BOF-route. Maar het kan echt veel schoner. De EAF manier van staalproductie is ook erg geschikt voor de verwerking van direct gereduceerd ijzer (DRI). Het DRI-proces is bijna de sleutel van de poort naar het koolstofarme rijk. Het staat daarmee meer dan ooit erg in de belangstelling. Maar dit proces maakt staal duur, want het proces verbruikt veel (groene en dure) waterstof.
Duurder staal
“Groen staal zal waarschijnlijk 30 tot 40% duurder zijn dan gewoon staal, waardoor het niet concurrerend is zonder een instrument zoals de voorgestelde koolstofgrensbelasting (CBAM)”, zei de Duitse minister van Economische Zaken een paar jaar geleden. Hij had gelijk, hoewel de meningen over de hoogte nogal uiteen lopen. Nog voor de zomerstop kondigde SSAB – een Zweedse producent van staal en één van de koplopers in Europa wat betreft groen staal initiatieven – aan dat haar fossielvrije staal waarschijnlijk 20 tot 30% duurder zou kunnen uitvallen dan het conventionele staal. Ook andere staalproducenten claimen dat de productiekosten van groen staal een stuk hoger liggen, waarbij sommigen een toename van 60% voorzien. Groen staal vergt namelijk veel investeringen. Volgens Mission Possible Partnership – een alliantie van bedrijven die zich inzetten voor het koolstofvrij maken van productieprocessen – zou de transitie naar groen staal een extra investering van USD 6 miljard per jaar vergen. Maar de organisatie voorspelt ook dat de gemiddelde kosten van koolstofvrij staal uiteindelijk met slechts 15% zouden stijgen. Want zij menen dat de kosten van waterstof en hernieuwbare energie op de langere termijn zullen dalen.
Effectiviteit CBAM
Er is dus nog veel onzekerheid over het effect van de groene transitie op de uiteindelijke prijs van groen staal. Zonder doorslaggevende informatie hierover blijft de vraag hangen of CBAM het echte goede antwoord is. Want de effecten van CBAM kunnen wereldwijd zomaar nadelig uitpakken. Dat blijkt ook uit een studie in Fundamental Research opgemaakt door Xinlu Sun (et al., maart 2023). De onderzoekers tonen met hun studie aan dat de effectiviteit van de CBAM om het risico op koolstoflekkage aan te pakken beperkt is. Daarnaast concluderen zij dat het mechanisme ook welvaartsverliezen oplevert, wat met name voor ontwikkelingslanden nadelig uitpakt. Dit is vooral het geval op het moment dat er mondiaal vergeldingsmaatregelen op CBAM komen. Niet vreemd dus dat CBAM internationaal nog steeds als controversieel wordt aangeduid.