De week van schulden, ongelijke verdeling en consumentenvertrouwen
Opmerkelijke cijfers in het jaarverslag van KBvG, de koepelorganisatie van deurwaarders: in 2021 werden er minder opdrachten ontvangen, maar méér beslagen gelegd op loon of uitkering. En ondanks de terugval in opdrachten bleef het aantal uitgevoerde ontruimingen hetzelfde. Hoe kan dat? Tijdens de eerste lockdownperiode zagen we dat de consumptieve bestedingen sterk geraakt werden. Elke daaropvolgende lockdown werd het effect op de consumptie steeds kleiner. Na de beëindiging van de lockdownmaatregelen zagen we een herstel van de bestedingen. Eerder uitgestelde uitgaven, voornamelijk in de dienstensector, werden ingehaald. Het consumentenvertrouwen is in juni gedaald naar het laagste niveau ooit gemeten door het CBS. In juni kwam het vertrouwen uit op -50. Consumenten waren pessimistischer over zowel hun financiële situatie in de afgelopen twaalf maanden als die in de komende twaalf maanden. Daarnaast vonden zij de tijd voor het doen van grote aankopen nog ongunstiger dan in de afgelopen twaalf maanden. Dit heeft met name te maken met de sterke prijsstijgingen; 77 procent van de respondenten vond dat de prijzen in het afgelopen jaar sterk zijn gestegen.
Co-auteurs: Piet Rietman en Nora Neuteboom
Minder schulden maar meer zware schulden
Allereerst kan dat simpelweg met capaciteitte maken hebben. Verhuurders en andere schuldeisers kozen in de coronacrisis soms voor betaalstops. Dat heeft voorkomen dat er veel schulden ontstonden die aan deurwaarderskantoren overgedragen moesten worden. Ook werd er tijdens de lockdowns minder geconsumeerd en ontstonden zo minder aan consumptie gerelateerde schulden. Deurwaarderskantoren kunnen zo tijd over hebben gehad om oude dossiers te sluiten. Het zou dus kunnen dat de focus meer op het leggen van beslag en het ontruimen van woningen is komen te liggen.
Een tweede verklaring is dat er de laatste tijd meer ‘zware gevallen’ zijn ontstaan. Deze hypothese wordt ondersteund door het feit dat er vooral minder incasso-opdrachten binnenkwamen bij deurwaarders. De executie-opdrachten, waarbij er met een gerechtelijke uitspraak in de hand beslag kan worden gelegd, namen maar een beetje af. Deze hypothese wordt verder ondersteund door de ontwikkeling de laatste jaren van het aantal mensen in langdurige armoede. Het aantal mensen dat kort (1 tot 4 jaar) onder het sociaal minimum zit, of 110 of 120% van dat minimum, daalt. Maar het aantal mensen dat daar meer dan 4 jaar onder zit, stijgt.
Zowel bij de loon- en uitkeringsbeslagen als bij langdurige armoede stijgen de absolute aantallen en is er geen sprake van een zogenoemd samenstellingseffect. Onder de algemene trends van de laatste jaren (daling van armoede en schuldenproblematiek) zijn er dus enkele belangrijke indicatoren van zwaardere problematiek waarbij een stijging te zien is. Dat roept de vraag op of er specifieke groepen zijn die in zowel economie als beleid tussen wal en schip vallen, zoals flexwerkers, arbeidsmigranten, mensen met een pensioengat en economisch daklozen. (Piet Rietman)
Ongelijke verdeling bij herstel dienstensector
Door wereldwijde lockdowns consumptieve bestedingen van diensten naar goederen. De VS is hiervan het beste voorbeeld. De vraag naar goederen blijft daar tot op de dag van vandaag relatief hoog. Maar ook in de eurozone is de vraag naar goederen sterker. Nederland vormt hierin geen uitzondering, zij het minder dan in de rest van de eurozone. De vraag naar diensten is de afgelopen kwartalen weer teruggekeerd naar eerdere niveaus (zie linker grafiek). Dit illustreert het inhaaleffect van dienstenconsumptie: na beëindiging van COVID-19 maatregelen bezoeken we massaal weer de horeca, bioscopen en musea.
Ondanks dit inhaaleffect zien we in geaggregeerde en geanonimiseerde transactiedata van ABN AMRO dat er verschillen zijn binnen de dienstensector. De inhaalgroei in de entertainmentsector blijft achter bij die van de horeca (zie rechter grafiek). Wij denken dat hier drie verschillende factoren meespelen. Allereerst kan er grote behoefte zijn aan sociaal contact. Na maanden van minder interactie willen we elkaar weer uitgebreid spreken. Dit gaat nou eenmaal makkelijker in een restaurant dan tijdens een concert of film. Ten tweede heeft dit inhaaleffect in diensten een bepaalde zorgeloosheid nodig: weinig angst voor een mogelijke besmetting en het vertrouwen dat het concert over een paar maanden door kan gaan. Angst voor besmetting kan leiden tot verschillen in de bezoekersaantallen tussen dienstensectoren. Zo kan het zijn dat de wat oudere concertbezoeker terughoudender is, terwijl de jonge cafébezoeker zich minder zorgen maakt. Ten derde kan crowding out een rol spelen. Sociale activiteiten, zoals bruiloften, verjaardagen, familieweekenden, worden nu ingehaald. De daaraan bestede tijd, kan niet aan andere activiteiten worden gewijd. (Aggie van Huisseling)
Consumentenvertrouwen rijmt niet met de bestedingen
Tegenover dit sombere plaatje staat een forse groei van de consumptieve bestedingen in april. Consumenten hebben in die maand 14,8 procent meer besteed dan in dezelfde maand vorig jaar. De grafiek hieronder laat dan ook zien dat er een ontkoppeling lijkt plaats te vinden tussen de consumentenbestedingen en de vertrouwensindicator.
Wij vermoeden dat deze ontkoppeling tijdelijk is. Het lage vertrouwen zal uiteindelijk z’n weerslag hebben op de bestedingen. Deze ontwikkeling zien we al in de transactiedata van ABN AMRO klanten: in mei en juni daalden de jaar-op-jaar bestedingen fors, ten opzichte van de eerste 4 maanden van dit jaar. De minder sterke stijging in bestedingen in het tweede kwartaal van dit jaar is niet te danken aan het gebrek aan bestedingsruimte van de consumenten. Het opgebouwde spaargeld is namelijk nog steeds fors, vermogens zijn afgelopen jaar flink gestegen en de vooruitzichten op de arbeidsmarkt nog steeds goed. Maar consumenten lijken zich zorgen te maken over de hoge prijzen in combinatie met talloze andere onzekerheden, zoals de oorlog in Oekraïne, verkappende financiële condities en naschokken (en opleving) van corona. (Nora Neuteboom)